Atopische dermatitis begrijpen – Wat lokt eczeem uit en hoe moet ik atopische huid verzorgen?

Atopische dermatitis is een veel voorkomende huidziekte bij kinderen maar treft ook veel volwassenen. Ze gaat meestal gepaard met droge, rode en jeukende huid en kan een aanzienlijke fysieke en psychologische impact hebben op wie erdoor getroffen wordt. Hoewel er geen remedie bekend is, blijkt een effectieve huidverzorging de tekenen te verlichten en de huid langer te kalmeren.

Dit artikel geeft een algemene inleiding tot atopische dermatitis. Het legt uit wat het is en hoe het mensen beïnvloedt. We onderzoeken de mogelijke oorzaken en triggers en geven een aantal tips om opstoten te verzachten, tekenen te verlichten en hoe je atopische huid dagelijks moet verzorgen.

Atopische dermatitis – ook bekend als atopisch eczeem – is een niet-besmettelijke, chronische (d.w.z. hardnekkige of langdurige) inflammatoire huidziekte die wordt gekenmerkt wordt door een droge, schilferige, jeukende (ook bekend als pruritische) en geïrriteerde huid en zowel in het gezicht als op het lichaam kan voorkomen.
De incidentie van atopische dermatitis is sinds de jaren 1970 wel twee- tot driemaal hoger geworden in geïndustrialiseerde landen. ^1,2,3 Ook in ontwikkelingslanden komt de ziekte steeds vaker voor. Atopische dermatitis komt het meest voor bij baby's en kinderen: wereldwijd lijdt vermoedelijk ongeveer 15 tot 20% van de kinderen eraan, en om en bij de 90% van alle patiënten zou de eerste tekenen ervaren in de eerste vijf levensjaren. ^1,2,3
De ziekte kan aanhouden tot op volwassen leeftijd en onderzoek toont aan dat wie als kind atopische dermatitis krijgt, vaak andere verwante aandoeningen kan ontwikkelen zoals astma en allergische rinitis. ⁴ Mensen die de ziekte nooit hadden tijdens de kindertijd, kunnen ze toch nog krijgen op volwassen leeftijd: naar schatting één op de 12 volwassenen lijdt aan atopische dermatitis ⁵.

Ik zeg dermatitis, jij zegt eczeem

Deze woorden zijn verwisselbaar en betekenen hetzelfde: het zijn verzamelnamen voor inflammatoire veranderingen in de huid. Als zodanig omvatten ze veel verschillende dermatologische ziekten. 
Atopisch eczeem en atopische dermatitis zijn ook hetzelfde (atopisch betekent een erfelijke gevoeligheid voor bepaalde allergenen).

Droogheid, jeuk en irritatie zijn allemaal tekenen van een atopische huid. Bij mensen met een lichte huid is het getroffen deel van de huid normaal roodachtig tot bruin van kleur. Bij donkerdere huidtypes kan de getroffen huid lichter of donkerder worden aangezien atopische dermatitis de pigmentatie beïnvloedt.
Atopische dermatitis kan overal op het lichaam optreden, maar de meest voorkomende plaatsen zijn: het gezicht (ook het gebied rond de ogen), de hals en het decolleté, de hoofdhuid, de elleboogplooien, knieholten en handen en voeten. Meer informatie vind je in Atopische dermatitis in het gezicht tijdens een flare-up, Atopische dermatitis op het lichaam, Atopische dermatitis op het lichaam tijdens een flare-up.
De getroffen gebieden verschillen enigszins volgens leeftijd. Meer informatie hierover lees je in Atopische dermatitis en baby's, Atopische dermatitis in het gezicht bij kinderen, en Atopische dermatitis op het lichaam bij kinderen.

De acute fase
Ook bekend als de 'actieve fase' en vaak ook wel een 'opstoot' genoemd. Dit is wanneer atopische huid het meest irriteert:

• De huid voelt jeukerig tot intens jeukerig aan. Je kunt een branderig gevoel ervaren dat pijnlijk kan zijn.
• De huid ziet er rood, droog en schilferig uit. Ze kan oneffen of gezwollen zijn en kan licht bloeden.

De niet-acute fase
Tussen de opstoten zijn er periodes waarin de atopische huid kalmer en minder geïrriteerd is. Deze niet-acute fase wordt ook wel de niet-actieve, interval- of opstootvrije fase genoemd.

• De huid voelt 'normaler' aan (d.w.z. de tekenen zijn minder irriterend)
• De huid oogt en voelt droog tot zeer droog en kan schilferig en licht jeukerig zijn
• Er kunnen kleine, genezen barstjes (van vorige opstoten) zichtbaar zijn
• De tekenen zijn vergelijkbaar met die van een droge huid (eerder een aandoening dan een ziekte en bekend als xerose). Je leest er meer over in droge huid in het algemeen.

De duur van elke fase varieert sterk per individu en de huidverzorging moet worden aangepast aan de verschillende behoeften van de huid in elke fase.

Er is geen remedie bekend voor atopische dermatitis, dus moet de dagelijkse verzorging van de atopische huid er in eerste instantie voor zorgen dat de niet-acute fase verlengd wordt. Tijdens een opstoot ligt de nadruk op het zo snel mogelijk verzachten van de tekenen en kalmeren van de huid.

Het Eucerin AtopiControl assortiment is speciaal ontwikkeld om de huid in elke fase de verzorging en het comfort te geven die ze nodig heeft.

Vooral tijdens een opstoot kan atopische dermatitis een kwelling zijn en het is bekend dat het een aanzienlijke impact heeft op de levenskwaliteit.

Naast de klachten die worden veroorzaakt door de huidirritatie zelf, kan atopische dermatitis leiden tot fysieke en psychologische problemen zoals slaaptekort, discriminatie, stress en een algemeen gebrek aan zelfvertrouwen.
Hierdoor beperken patiënten hun dagelijkse leven vaak in de kleding die ze dragen, in wat ze eten, de make-up die ze kiezen en de activiteiten waaraan ze deelnemen. Zelfs relaties kunnen eronder lijden als de patiënt het gevoel heeft dat hij of zij minder aantrekkelijk is door de tekenen. En wanneer het om baby's en kinderen gaat, kunnen de ouders zich machteloos en schuldig voelen.

Atopische dermatitis wordt in verband gebracht met een verminderde huidbarrièrefunctie en een immuunstoornis. 

De buitenste lagen (opperhuid) van een gezonde huid bestaan uit huidcellen (corneocyten) die omgeven worden door een lipiderijke matrix van cholesterol, vrije vetzuren en ceramide. Meer informatie hierover vind je in de structuur van de huid. Bij atopische huid is het lipidemetabolisme abnormaal, wat een ceramidetekort veroorzaakt en leidt tot transepidermaal vochtverlies.4 Dit overmatige vochtverlies zorgt ervoor dat de huid uitdroogt en haar natuurlijke barrièrefunctie verzwakt.
De verzwakte barrièrefunctie in de atopische huid houdt ook verband met een tekort aan Filaggrine (een gen dat verantwoordelijk is voor de ontwikkeling van structurele eiwitten die de barrièrefunctie van de huid versterken). Wanneer de natuurlijke barrièrefunctie van de huid is aangetast, wordt ze gevoeliger voor irritatie en infecties.
Het is bekend dat patiënten ook een verstoorde immuunfunctie hebben (atopie genoemd), waardoor hun huid sneller reageert op de omgeving en vatbaarder is voor ontstekingen.

Genetische aanleg

Er zijn twee belangrijke risicofactoren voor het ontwikkelen van atopische dermatitis: 1) een genetische afwijking in het Filaggrine-gen (FLG) ^1,6 en 2) een familiale voorgeschiedenis van atopische ziekte. (1, 3)

Kinderen kunnen een Filaggrine-deficiëntie overerven van hun ouders ⁷ en die genetische afwijkingen komen bijzonder vaak voor bij blanken.¹ Tal van studies hebben aangetoond dat het FLG-gen een sleutelrol speelt in de huidbarrièrefunctie en dat mutaties van het gen leiden tot gevallen van atopische dermatitis. Wanneer Filaggrinemutaties aanwezig zijn, is de ziekte ook ernstiger en hardnekkiger.¹

Ongeveer 70% van alle patiënten met atopische dermatitis heeft een familiale voorgeschiedenis met atopische ziekten. ^1,3,8  Er is een bewezen verband tussen de atopische ziekten: atopische dermatitis, astma en hooikoorts. Als één of beide ouders aan een van deze aandoeningen lijden, bestaat de kans dat hun kind atopische dermatitis ontwikkelt. Het risico neemt evenredig toe. Als beide ouders dus aan de drie aandoeningen lijden, vergroot de kans dat het kind de ziekte overerft.

Klimaat/vervuiling
In een ontwikkeld land, een stad (met name een stad met sterke luchtvervuiling) of een koud klimaat wonen, lijkt het risico op atopische dermatitis te verhogen. Er bestaat interessant onderzoek over het verband tussen atopische dermatitis en klimaat, waar je meer over kunt lezen in Atopische dermatitis bij kinderen.

De tekenen van atopische dermatitis zijn ook de triggers. Omdat de huid droog is en jeukt, begint men te krabben. Door te krabben wordt de beschermende barrière van de huid beschadigd en kan een bacterie met de naam Staphylococcus Aureus zich vermenigvuldigen en de huid infecteren. Die infectie veroorzaakt ontstekingen en jeuk, waardoor de toestand verergert en de huid nog meer geïrriteerd raakt en gaat jeuken: een vicieuze cirkel die bekend is als de atopische huidcyclus.

Er zijn tal van externe factoren die atopische dermatitis kunnen verergeren en de tekenen kunnen verhevigen. Ze verschillen van persoon tot persoon, maar enkele voorbeelden zijn:

• klimaat en vervuiling
• zweet
• stress
• allergieën 
• sigarettenrook
• schurende of niet-ademende stoffen: bv. wol en nylon
• nikkel – een metaal dat voorkomt in uurwerken en juwelen
• chemicaliën zoals sommige wasmiddelen
• de zon: bij sommige mensen lokt de zon tekenen uit, bij anderen zorgt ze voor verbetering

Meer informatie hierover vind je in Opstoten herkennen en behandelen en factoren die van invloed zijn op de huid 

Een goede huidverzorgingsroutine met producten die speciaal zijn ontwikkeld voor de atopische huid, verlicht de tekenen van atopische dermatitis en zorgt ervoor dat je huid, of die van je kind, langer rustig blijft. 

Doeltreffende hydratatie: cruciaal in de verzorging van de atopische huid is het herstellen van de natuurlijke beschermende barrière van de huid door ze voldoende te hydrateren. Dagelijks gebruik van een hydraterend (of vochtinbrengend) middel helpt om opstoten te voorkomen of zo lang mogelijk uit te stellen, en behoort tot de basisverzorging. Zoek naar vochtinbrengers die beproefde werkzame bestanddelen bevatten zoals:

• Licochalcone A: een extract van zoethout dat de huid kalmeert en de roodheid vermindert
• Ceramiden: versterken de barrièrefunctie van de huid
• Omega-3 en Omega-6: teunisbloemolie, druivenpitolie en glycinesojaolie zijn rijke bronnen van deze essentiële vetzuren die de huid kalmeren en voeden en tegelijk haar beschermende barrière herstellen.

Deze bestanddelen zitten in de werkzame formule van de Eucerin AtopiControl-producten die speciaal zijn ontwikkeld voor de verzorging van atopische huid.

Hydraterende middelen kunnen ook helpen om de huid te kalmeren tijdens opstoten. Meer informatie hierover vind je in Opstoten herkennen en behandelen

Medicinale zalven: corticosteroïden (zoals hydrocortisone) kunnen de atopische huid kalmeren tijdens een opstoot. Meer informatie hierover vind je in Opstoten herkennen en behandelen. Je huisarts kan je adviseren over de meest aangewezen behandeling voor jouw huid.

Zachte maar grondige reiniging: reinigen is de belangrijke eerste stap om atopische huid te verzorgen. Gebruik zachte maar doeltreffende reinigingsmiddelen die speciaal zijn ontwikkeld om de atopische huid te sparen. Wij adviseren Eucerin AtopiControl Bad- en doucheolie voor je lichaam.

Meer informatie over de beste verzorging van atopische huid bij baby's en kinderen vind je in verzorging van atopische huid bij baby's en verzorging van atopische huid bij kinderen.

Aangezien er geen remedie bekend is voor atopische dermatitis, is de beste manier om de huid te verzorgen er alles aan doen om een opstoot te voorkomen. Dit zijn een aantal dingen die volgens sommigen een verschil kunnen maken:

Let op bij het wassen van de huid: veelvuldig wassen met te heet water kan de beschermende barrière van de huid beschadigen, waardoor ze uitdroogt. Ook ruwe sponzen en massageborstels kunnen de atopische huid belasten. 

Was je in lauw water, beperk de badtijd, neem indien mogelijk liever een douche dan een bad en dep je huid droog in plaats van te wrijven. Neem na het sporten zo snel mogelijk een korte douche om je lichaam af te koelen en zweet te verwijderen − warmte en zweet kunnen bij sommige mensen een opstoot uitlokken.  

Als je voor je werk vaak je handen moet wassen of moet omgaan met agressieve chemicaliën, probeer de blootstelling dan te beperken.

Houd het koel: houd de kamertemperatuur en luchtvochtigheid laag en ga op vakantie in een koel of gematigd klimaat. Dit help om minder te zweten, wat irritatie en jeuk kan veroorzaken.

Zonnebescherming: atopische huid is al droog en door de zon zal ze nog verder uitdrogen. Beperk je blootstelling, vermijd de piekuren wanneer de zon het sterkst is, draag beschermende kleding en gebruik een geschikte beschermingsfactor. Lees hier meer over in De effecten van de zon op gevoelige huid.

Draag zachte, ademende stoffen: probeer ruwe en synthetische stoffen op je huid te vermijden. Zelfs wol kan bij sommige mensen jeuk veroorzaken. Ook bepaalde wasmiddelen kunnen de atopische huid activeren. Kies dus voor niet-biologische opties om de gevoelige huid te ondersteunen.

Draag 's nachts katoenen handschoenen: krabben maakt het nog erger. Dus als jij of je kind de neiging heeft om te krabben, kunnen handschoenen helpen om schade aan de huid te beperken. 

Make-up: kies producten die speciaal zijn ontwikkeld voor droge gevoelige huid om de kans op irritatie te verminderen.

Probeer stress te beperken: relaxatieoefeningen zoals yoga en meditatie kunnen helpen om stress te verminderen, wat vaak genoemd wordt als een trigger voor atopische huid, vooral bij vrouwen. 

Voeding: we zijn allemaal verschillend, maar sommige mensen ondervinden dat bepaalde voedingsmiddelen en dranken bij hen tekenen uitlokken. Melk, eieren, noten, schaaldieren en alcohol worden vaak genoemd. Overweeg een dagboek bij te houden om te zien of er iets is dat bij jou of je kind opstoten veroorzaakt. Overleg wel eerst met je huisarts voor je grote aanpassingen doet in de voeding van baby's en kinderen. 

Stop met roken: sigarettenrook kan de tekenen van atopische dermatitis verergeren.

Meer informatie hierover vind je in factoren die van invloed zijn op de huid.

Als de tekenen aanhouden of als je huid of die van je kind voor ongemakken zorgt of je zorgen baart, ga dan naar je huisarts.